Welzijnscoach in plaats van hoofdpijnpoeder

Bij een zeurende pijn in rug, nek of hoofd zullen de meesten van ons een aspirientje nemen of, als de pijn aanhoudt, naar de huisarts gaan voor een probater pijnstiller. Als de klacht echter geen lichamelijke oorzaak heeft, helpt een poedertje of pilletje niet of nauwelijks. Desondanks schreven huisartsen, bij gebrek aan beter, deze tot voor kort wel voor aan hun patiënten met lichte psychosociale klachten. Een kostbare, maar vooral onbevredigende oplossing, vond menig zorgverlener en patiënt.

Geen pilletje, maar iets doen

Uit onvrede met deze gangbare maar halfbakken oplossing startten zorgverleners en welzijnswerkers van gezondheidscentrum De Roerdomp in Nieuwegein bijna vijf jaar geleden een project -geïnspireerd door de hoogleraar positieve psychologie Jan Walburg- om niet zozeer het symptoom als wel de oorzaak van psychosociale klachten te bestrijden. In het project, Welzijn op Recept geheten, schreef de huisarts bij psychosociale klachten niet langer een pilletje voor, maar verwees hij door naar het welzijnswerk. Daar leerde de patiënt, ondersteund door een coach, om zelf actief de kwaliteit van zijn leven te verbeteren. Hoofdpijnpoeders helpen daar niet bij, bewegen, vrijwilligerswerk, schilderen, tekenen en samen koken wel.

Karen de Groot is projectleider en beleidsmedewerker bij De Roerdomp en verantwoordelijk voor het realiseren van innovatieve ideeën op het snijvlak van publieke gezondheidszorg en eerstelijnsgezondheidszorg. Ze was van 2011 tot 2015 nauw betrokken bij de opzet en ontwikkeling van Welzijn op Recept. ‘Het project is inmiddels afgesloten, maar dat betekent niet dat de methode van Welzijn op Recept tot het verleden is gaan behoren. Integendeel, het wordt op vele plaatsen al geruime tijd ingezet of als project geïmplementeerd.’

Steuntje in de rug

En terecht, vindt De Groot, want Welzijn op Recept is “bijzonder.” ‘Ten eerste omdat het inhoud geeft aan de door de politiek en beleidsmakers zo vurig gewenste samenwerking tussen zorg en welzijn in de buurt. En ten tweede omdat deze integrale aanpak niet alleen kostenbesparend is, maar ook de kwaliteit van leven en het welbevinden van patiënten bevordert. Zij ervaren Welzijn op recept als een “steuntje in de rug”, als een middel dat hun zelfvertrouwen, zelfredzaamheid en eigen kracht geeft en helpt om weer grip op het leven te krijgen. Doordat patiënten -of cliënten- (weer) positieve ervaringen opdoen, nieuwe mensen leren kennen, meer bewegen en iets hebben om naar uit te kijken, krijgen ze weer een toekomstperspectief en ervaren ze een betere gezondheid.

Onderzoek heeft overtuigend aangetoond dat Welzijn op Recept werkt. De crux van het succes ligt in het joint ownership van zorg en welzijn. Om het gezamenlijk eigenaarschap naar behoren vorm te geven, moeten zorg- en welzijnsprofessionals kennis hebben van elkaars cultuur, duidelijke afspraken maken, gezamenlijke doelen stellen en regelmatig overleggen. Als dat goed geregeld is, kan Welzijn op Recept ook werken voor mensen met een problematische leefstijl. In alle gevallen is het cruciaal dat de welzijnscoach alle ruimte heeft om als verbinder tussen eerstelijns gezondheidzorg én als begeleider van activiteiten en vrijwilligerswerk op te treden.

Welzijn op Recept mag niet ontbreken in de gemeentelijke medicijnkast

Dat mensen baat kunnen hebben bij Welzijn op Recept blijkt niet alleen uit onderzoek, het is ook te zien in dit videofilmpje van Eén Vandaag. In het filmpje vertellen mevrouw Lankhorst, René en Johan dat ze langere tijd diep in de put zaten en last hadden van rug- en hoofdpijn, maar dat ze met steun van de welzijnscoach de draad van hun leven weer hebben opgepikt, dat ze weer meedoen en daardoor minder last hebben van allerlei kwaaltjes.

Ook Jan Willem heeft baat gehad bij Welzijn op Recept. Na zijn ontslag had hij vaak last van sombere buien. De huisarts vond echter geen symptomen van een mogelijke depressie, de steeds terugkerende somberte leek eerder het gevolg van het gedwongen nietsdoen. De dokter verwees Jan Willem daarom door naar een welzijnscoach. In het gesprek dat Jan Willem met haar voerde, vertelde hij dat hij andere mensen computerles wilde geven. Dat leek hem leuk, want zo kon hij zijn kennis van ICT nuttig inzetten én kwam hij weer onder de mensen. Jan Willem heeft tot ieders tevredenheid, niet in het minst van die van hemzelf, enige tijd als vrijwilliger les gegeven. Mede daardoor is hij positiever tegen het leven aan gaan kijken is hij inmiddels bezig met een re-integratietraject.

Het is natuurlijk fijn dat Welzijn op Recept succesvol is, maar tegelijkertijd is een waarschuwing op zijn plaats. De focus van een interventie mag nooit zodanig op het resultaat zijn gericht -sociale participatie- dat het ten koste gaat van het leren en het vergroten van zelfvertrouwen, eigen kracht en zelfredzaamheid van het individu. Mits beleidsmakers, zorg- en welzijnsprofessionals daar alert op zijn, mag Welzijn op Recept in geen elke gemeentelijke sociale medicijnkast ontbreken.

Jan van Dam is freelance journalist. Dit interview is onderdeel van Gezond en wel in de wijk, magazine voor gemeenten over werken aan gezondheid en welzijn in de wijk.